Als het gaat om stromingen in tantra, dan zijn er verschillende indelingen die gebruikt worden. De belangrijkste noem ik hieronder, waarbij je moet begrijpen dat vrijwel iedere stroming die ik hier noem weer kleinere sub-stromingen omvat.
Neo-tantra versus klassieke tantra
Met neo-tantra wordt tantra bedoeld zoals die vanaf 1900 in het westen ontstaan is. Pierre Bernard en Aleister Crowley waren westerlingen die als een van de eersten ideeën over tantra vanuit India naar het westen brachten. Wel legden zij hierbij erg de nadruk op het seksuele aspect en de leerlingen en leraren die na hen kwamen, namen dit over. Zij maakten tantra in het westen vooral tot een levensvisie van ‘sacred sexuality’. Osho was een (neo)tantraleraar die weliswaar zelf Indiaas was, maar die op allerlei manieren een brug sloeg tussen tantra en het westen.
Met klassieke tantra wordt de tantra bedoeld zoals die in India ontstaan is. De precieze ontstaansperiode is onbekend, maar vanaf 500 CE zijn er tantrische geschriften gevonden. Klassieke tantra kan vervolgens weer in heel veel substromingen worden opgedeeld. Belangrijk om te begrijpen is dat er niet één levensvisie was die door mensen ’tantra’ genoemd werd. Er bestonden allerlei bestaande religies (zie ook hieronder) zoals het shaivisme, het vaishnavisme en het boeddhisme en die kregen op een gegeven moment een tantrische variant. Deze variant kun je mystiek noemen. De nadruk binnen deze varianten lag meer op persoonlijke groei en ging meer uit van het non-dualisme (god zit in je, in plaats van god is buiten je).
Hindoeïstische tantra versus boeddhistische tantra
Tantra is als eerste binnen het hindoeïsme ontstaan, maar niet veel later ontstond er ook een boeddhistische tak. Deze laatste heeft zich later, na de overheersing van de moslims in India, helemaal verplaatst naar Tibet. Wel is het zo dat de term ‘hindoeïstische tantra’ eigenlijk niet helemaal klopt omdat de naam ‘hindoeïsme’ nog niet bestond toen deze vorm van tantra (waarschijnlijk rond 500 CE) ontstond. In die tijd was er namelijk sprake van verschillende religies, zoals shaivisme (aanbidders van shiva) en vaishnavisme (aanbidders van vishnu en krishna), welke zich pas veel later, vanaf de tijd dat de moslims naar India kwamen, hebben verenigd in het hindoeïsme. In het boek Tantra Illuminated van Christopher Hareesh Wallis vind je een uitgebreid overzicht van allerlei stromingen binnen met name het tantrisch shaivisme.
Hindoeïstische en boeddhistische tantra hebben zowel overeenkomsten als verschillen. Als je ergens een workshop of training gaat volgen, zou duidelijk moeten zijn welke vorm van tantra bij een organisatie als belangrijkste inspiratiebron wordt gebruikt.
Linkshandige tantra versus rechtshandige tantra
Dit is een indeling die in klassieke tantra wordt gebruikt voor stromingen die er vanaf 500 CE in India (en later ook daarbuiten) waren. In de linkshandige tantra werden er ook vrouwelijke goden vereerd en wilde men de sociale normen uitdagen door bijvoorbeeld grensoverschrijdende dingen te doen zoals vlees eten, alcohol drinken of meditaties op crematie-plekken te doen. De rechtshandige tantra deed dit allemaal niet. Een ander verschil was dat linkshandige tantra non-duaal was en men daarom god als iets ín zichzelf zag. Rechtshandige tantra was duaal.
Vandaag bestaan er in het westen geen rechtshandige tantrastromingen meer, alles valt in feite onder linkshandig, hoewel het ‘grensoverschrijdende’ stuk andere vormen heeft gekregen. De indeling van links en rechts is voor hedendaagse tantra in het westen daarom niet echt zinvol om te gebruiken.
Rode, witte en zwarte tantra
Dit is een indeling die later bedacht is, in klassieke tantra komt deze indeling niet voor. Rode tantra staat voor stromingen die seksuele praktijken gebruiken en witte tantra voor stromingen die juist ver van seksualiteit weg blijven. Zwart staat voor tantra waarin zwarte magie wordt bedreven, iets wat in z’n oorspronkelijk vorm in het westen vandaag de dag nauwelijks lijkt te bestaan. Wel kun je hier workshops tegenkomen waar aan zwarte tantra gedaan wordt in de zin van het werken met je schaduwkanten, iets wat meestal gelinkt lijkt te worden aan seksualiteit.
De benamingen witte en rode tantra kun je in het westen dus tegenkomen. Er is echter ook een tussenvariant mogelijk: roze. Hierbij werkt men (ook) met seksuele energie doet men partneroefeningen, maar er vinden geen seksuele handelingen plaats.
