Ruim een maand geleden schreef ik al een blog over de dood. Intussen is het februari.
Bijna de gehele coronatijd heb ik behoorlijk achter de maatregelen gestaan, of in ieder geval een soort van plicht gevoeld om me er aan te houden. Maar intussen begint het te knagen. Niet dat ik persoonlijk heel veel lijd onder de maatregelen, al zou het natuurlijk heerlijk zijn om weer gewoon live workshops te kunnen geven. Maar ik voel wel dat we dit met z’n allen niet zo lang meer gaan volhouden en dat binnenkort misschien de pleuris wel uitbreekt. Daarnaast twijfel ik of de huidige koers echt een duurzame oplossing gaat zijn.
Alle hoop is momenteel natuurlijk gevestigd op het idee dat over een of twee maanden alle kwetsbare mensen zijn ingeënt en dat vanaf dat moment er hopelijk veel dingen weer kunnen. De ziekenhuisbezetting zou dan immers weer acceptabel moeten zijn en blijven. Ik wil dit graag geloven, maar het lukt me niet écht. Vaccins die misschien toch niet zo goed werken als we hoopten, de Britse variant die de cijfers toch weer omhoog stuwt, andere varianten die opduiken, misschien weer een ander virus dat ergens de kop op steekt… Intussen hoeven we niet meer naïef te zijn dat dit soort dingen aan ons landje voorbij gaan.
Een van de weinige alternatieven die ik zie, is een paradigma-verschuiving met betrekking tot onze visie op en beleving van leven en dood. En niet alleen vanwege corona, ook los daarvan kan het ons het nodige opleveren.
Anders kijken naar de dood
De dood hoort bij het leven. Ook al krijgen we bewust of onbewust van jongs af aan iets anders mee: de dood is gewoon NIET iets verschrikkelijks wat ten koste van alles zo lang mogelijk voorkomen moet worden. Alles komt en gaat en we hebben simpelweg te accepteren dat iedereen op z’n eigen tijd de overgang zal maken naar een andere vorm. Je leeft in een illusie als je denkt dat je hier controle over hebt. De vele bijna-doodervaringen doen mij verder ook geloven dat het ‘bestaan’ na de dood verre van slecht is. Ja, het lichaam sterft en de persoonlijkheid/het ego ook (yeah, eindelijk!). Maar dat wat we werkelijk zijn (bewustzijn, essence nature, the One, ware zelf, no-self etc.) is nooit geboren en zal nooit sterven. Het is dat wat er altijd is en altijd zal zijn.
Als je dit alles eenmaal echt kunt voelen, in combinatie met steeds minder identificatie met en gehechtheid aan je persoonlijkheid en identiteit, dan wordt de dood een stuk minder dramatisch. Je eigen dood, maar ook de dood van anderen.
De vraag is echter: zijn we met een grote groep mensen in staat om dit te gaan zien en dit inzicht ook echt te gaan (voor)leven?
Acceptatie van onze sterfelijkheid
Ikzelf sta sinds enige tijd iedere dag tijdens mijn ochtendmeditatie een moment stil bij mijn eigen sterfelijkheid en die van mijn naasten. Ik weet dat iedere dag in principe mijn laatste dag zou kunnen zijn of die van mijn partner, een van mijn ouders, mijn oma, een van mijn kinderen of vrienden. Is dat deprimerend? Verre van! Ik ben alleen maar meer van het leven gaan genieten. Ik nodig iedereen op het bewustzijnspad uit om hetzelfde te doen.
Eveneens voelt het fijn en zinvol om iedere dag het komen en gaan van dingen te omarmen. Het lichaam dat iedere dag een dag ouder wordt. Een mooie ontmoeting die voorbij gaat. Een serie op Netflix die voorbij is. Al die realisaties zijn een prachtige oefening in onthechting. En onthecht-zijn is een van de belangrijkste sleutels tot geluk en innerlijke vervulling. Je hebt immers ‘niets’ meer nodig van buitenaf.
En dan nu de corona-realiteit
Maar laten we naar de praktische consequenties voor dit moment gaan. Als jij het met me eens bent dat het binnenkort genoeg is (en ik weet dat veel mensen dit al tijden geleden vonden), ben je dan bereid om een eventuele dood voor lief te nemen? Even heel concreet: ben je dus bereid om te accepteren dat er mogelijk geen medische zorg voor je gaat zijn als je toch ernstig ziek wordt (corona of iets anders?) En ook als dit geldt voor je gezinsleden of vrienden? Kun jij in overgave en acceptatie het leven loslaten als jouw moment ‘daar’ is? Ben je zelfs bereid om een verklaring bij je te dragen dat je afziet van medische zorg in het ziekenhuis, als daar blijkt dat ze moeten kiezen? En ben je ook bereid en in staat om te accepteren dat je misschien niet dood gaat (die kans is voor de meesten van ons maar klein), maar dat je mogelijk lange tijd klachten blijft houden en daardoor wellicht arbeidsongeschikt raakt?
Als veel mensen op deze vragen ja antwoorden, dan zijn we al een heel eind. Maar ook nog niet helemaal. Naast het overwinnen van angst voor de dood is er ook nog het omgaan met lijden. Daar zit nog wel een dingetje. Overgave aan de dood, oké. Maar een zeer pijnlijke of angstaanjagende dood, oef, dat is nogal wat. Of zo lang klachten houden dat ik niet meer zou kunnen werken, dat ook zou buitengewoon pittig zijn voor mij.
Hoewel ik weet dat je ook hier op een spirituele manier mee om kunt gaan en dat ook lijden is relatiefs is, hoop ik eerlijk gezegd toch dat als het mij overkomt, er een arts aan huis komt om mijn lijden te verlichten en indien gewenst het proces van sterven te verzachten. En als ik chronische klachten zou hebben, dan hoop ik dat mijn leven zo’n wending kan krijgen dat ik alsnog een zinvol leven zou kunnen leiden.
Andere focus
Een andere kijk op de dood moet samen gaan met een andere kijk op het leven. Laten we ons op andere dingen focussen dan per se op een lang en pijnloos leven als ideaal. Laten we ons gaan richten op een leven waarin we er bijvoorbeeld echt voor elkaar zijn. Waar we werkelijk nabij iemand kunnen zijn die stervende is en zelfs de schoonheid van dat moment kunnen eren. Waar we iemand met chronische klachten ondersteunen in dat wat nog wel kan. Waar we het leven van en onze liefde voor ieder overledene bij diens uitvaart ten volste kunnen vieren, ja, zelfs als het om een kind gaat (oef…). En waar we zonder ongemak er voor nabestaanden kunnen zijn, waardoor onze band met hen alleen maar sterker wordt. Warmte, liefde en écht samenzijn in plaats van alles doen om de dood te vermijden.
Bottom-up
Mocht bovengenoemde paradigmashift door veel mensen onderschreven worden, dan lijkt het me belangrijk dat de politiek in Den Haag dit soort signalen vanuit het volk te horen krijgen. Ik snap namelijk heel goed dat het voor bewindslieden heel moeilijk is om top-down te zeggen: goed, we kiezen er nu toch voor om de maatregelen los te laten en dat betekent dat u of een van uw dierbaren mogelijk eerder gaat sterven of langdurig klachten blijft houden. De regering moet van ons horen dat wij er de voorkeur aan geven om voluit en dan misschien korter te leven, dan lang maar met allerlei beperkende maatregelen. Alleen dan kan men het lef hebben om andere keuzes te maken.
Realistisch? Ik weet het niet…
Ach, ik vind mijn alternatief best mooi klinken en misschien dat ik binnen bewuste kringen én binnen streng religieuze kringen best wat bijval krijg. Maar natuurlijk wil en kan niet iedereen deze shift maken. Ook is het de vraag of de mensen binnen de zorg hierin mee kunnen bewegen. Gaan zij het trekken om mensen bij de ziekenhuisdeur te moeten afwijzen en om meer mensen te helpen bij sterven in plaats van bij overleven?
Reacties
Ik heb hét ultieme antwoord natuurlijk niet en ik ben ook maar een leek zonder ervaring in de zorg en ook zonder ooit een (jonge) dierbare te hebben verloren. Ik ben dan ook heel erg benieuwd hoe anderen hier naar kijken. Waar sta jij in relatie tot de dood? Welk duurzaam alternatief zie jij voor je? Wat zou jij nodig hebben om de genoemde paradigmashift te maken?
