Het grootste deel van mijn leven stond de dood ver van mij af.
Los van een paar oma’s en opa’s zijn er bij mij nog geen naasten gestorven. Er was lange tijd geen enkele reden om met de dood bezig te zijn. En zeker toen mijn kinderen nog jonger waren, wílde ik dat ook helemaal niet.
De dood is naderbij
Intussen ben ik 54, sta ik al heel wat jaren iedere ochtend bewust een moment stil bij het feit dat ik sterfelijk ben en ben ik in tantra retreats al op allerlei manieren met de dood bezig geweest. Daarnaast rond ik binnenkort de opleiding Stervensbegeleiding af én ben ik onlangs gestart als vrijwilliger in een hospice.
Kortom: de dood is intussen letterlijk en figuurlijk op allerlei manieren dichterbij gekomen.
En dat heeft alles met tantra te maken, de levensbeschouwing die ik nu zo’n 20 jaar actief beoefen.
Neo-tantra en de dood
Wat hebben tantra en de dood met elkaar te maken?
Als je kijkt naar de moderne neo-tantra die zo’n 120 jaar geleden in het Westen ontstond, dan zou je kunnen zeggen: niet zo veel. Neo-tantra richt zich vooral op het leven. Het helpt je onder andere om vrijer te worden, dieper te ontspannen, meer te genieten van je lichaam en je zintuigen en het kan tot diepere contacten, fijnere intimiteit en ja, uiteindelijk ook tot betere seks leiden.
Hoewel het per school en leraar kan verschillen, zul je in neo-tantra workshops niet zo veel aan de vergankelijkheid en sterfelijkheid van alles, iedereen en jezelf herinnerd worden. Neo-tantra brengt je zoals gezegd vooral in contact met het leven.
Klassieke tantra en de dood
In oosterse klassieke tantra wordt de dood gezien als onlosmakelijk verbonden met het leven.
Dus ja, je mag het leven in al z’n geuren en kleuren ten volste vieren. Maar tegelijkertijd dien je je als tantrika steeds weer te realiseren dat alles en iedereen vergankelijk en sterfelijk is. Als je dat niet ziet of niet wilt zien, omarm je niet de totale werkelijkheid, terwijl het daar in tantra juist wel om gaat.
Daarnaast is er in klassieke tantra niet alleen aandacht voor het sterven van het lichaam, de echte dood. Maar ook voor de zogenoemde ego-dood*.
Tantra gaat er immers vanuit dat we ten diepste niet de persoonlijkheid oftewel het ego zijn dat we denken te zijn. Het tantrische proces bestaat in feite uit het afpellen van laagjes totdat we weer helemaal voelen en leven wat we wérkelijk zijn (essentie, bron, ware zelf, divine presence…). Dit proces bestaat uit een beetje-bij-beetje loslaten van al je zelfbeelden, overtuigingen en ik-identificaties, iets wat als een vorm van sterven gezien kan worden.
Waarom?
Het uiteindelijk resultaat van een ego-dood is dat je werkelijk vrij gaat leven. Je gedachten, gevoelens en gedragingen worden steeds minder bepaald door de conditioneringen en overtuigingen die je jezelf hebt aangeleerd om maar te dealen met de pijn van afgescheidenheid die we allemaal, al sinds onze geboorte, in meer of mindere mate ervaren. Je ontdekt en gaat ervaren dat die afgescheidenheid slechts een illusie is en dat alles en iedereen in wezen één is. Dat alles leidt uiteindelijk (voor de meeste mensen: na een lange weg van vallen en opstaan) tot een diep gevoel van rust, vertrouwen en overgave.
Dit proces brengt met zich mee dat je de volle cyclus van het bestaan steeds makkelijker gaat accepteren. Net zoals de herfst en winter bij onze seizoenen horen, zo ga je steeds meer zien en voelen dat ook verval en de dood helemaal bij het leven horen.
Tantra omarmt zoals gezegd dus het leven ten volste, maar nodigt je tegelijkertijd uit om niet krampachtig aan dat leven te hechten en de dood dus te accepteren als een vanzelfsprekend onderdeel van het bestaan. Ben je daartoe in staat, dan vergroot dat de kans dat je uiteindelijk in overgave, in dankbaarheid en misschien zelfs in vreugde je laatste adem kunt uitblazen. En dat is zowel voor jezelf als voor je naasten fijn.
De dood omarmen
Hoe kun je in je eigen leven comfortabeler worden met de dood? Laat ik een paar suggesties geven.
Zo kun je iedere dag bij je beoefening bewust een moment nemen om je voor te stellen dat je nog x weken/maanden te leven hebt. Je kunt zelf kiezen welke periode je hierbij in gedachte neemt. Niet zo lang dat het je niks doet, niet zo kort dat het je verlamt. Denk bijvoorbeeld aan een half jaar. Het kan er voor zorgen dat je meer dankbaarheid gaat voelen voor alles wat er nu in je leven is en dat je meer het leven gaat leiden dat je werkelijk wilt leiden.
Verder is het waardevol om regelmatig een sterfritueel te ondergaan. Zo’n ritueel kan de vorm hebben van een geleide meditatie waarbij je voor je ziet dat je afscheid neemt van alles wat je dierbaar is, inclusief overigens je zelfbeelden. Ieder beleeft zo’n ritueel op z’n eigen manier, maar voor veel mensen is het een diepgaande ervaring. Op de langere termijn kan het er echt voor zorgen dat je een lichter gevoel krijgt bij de gedachte aan je eigen dood. Overigens zit in onze Intensive Tantra Training in blok 3 altijd een sterf- (en overigens ook geboorte-)ritueel.
In je dagelijks leven kun je kijken hoe je comfortabeler met het proces van sterven kunt worden. Je kunt bijvoorbeeld vrijwilligerswerk in een hospice gaan doen of op andere plekken dichterbij stervenden te zijn. Zelf merk ik hoe mijn tantrische visie op de dood mij helpt om het werken in het hospice als mooi en ontspannen te ervaren.
Tot slot kennen we binnen klassieke tantra de maha mrityunjaya mantra. Deze mantra helpt je om eventuele angst voor de dood te overwinnen. In onze langere trainingen zul je die zeker ook tegenkomen. Eventueel kun je ‘m ook zelf thuis reciteren, al dan niet met gebruik van een mala (kralenketting) met doodshoofdjes (zie foto bovenaan).
Ego-dood
En die ego-dood, hoe kun je die bewerkstelligen?
Tja, de vraag is of je dat zelf kunt ‘doen’ of dat het een kwestie van grace is.
Hoewel we het laatste stukje waarschijnlijk inderdaad niet zelf kunnen doen (alleen omdat die ‘zelf’ uiteindelijk niet bestaat :) ), biedt tantra toch tal van tools om dit met kleine stapjes te laten gebeuren. Denk aan de-armouring (drukpuntmassage), diverse vormen van meditatie waaronder de deha shuddhi meditatie, het gebruik van mantra’s, inquiry en rituelen. Allemaal onderdelen die je met name in een langer tantra event (dus meerdaags) zult tegenkomen.
Zelf ervaren?
Voel jij een verlangen om intenser te gaan leven én tegelijkertijd comfortabeler te worden met je eigen sterfelijkheid? Zoals gezegd zit in onze Intensive Tantra Training in ieder level een prachtig sterf- (én geboorte-)ritueel. In april 2025 start er zowel weer een level 1 als een level 2. Voel je welkom om te onderzoeken of deze training bij jouw proces op dit moment past.
Heb je een vraag? Mail dan gewoon even: info@blissyourbody.nl.
Stervensbegeleiding
Tot slot: voor mijn opleiding Stervensbegeleiding (bij het Landelijk Expertisecentrum Sterven) schrijf ik mijn werkstuk over tantrische stervensbegeleiding. Wat houdt dit in en hoe kan ik concreet vanuit een tantrische levensvisie mensen in de laatste levensfase begeleiden? Meer hierover in een latere blog!
Meer lezen?
Vind hieronder andere blogs over dit onderwerp.
* Ego-dood wil niet zeggen dat je ego helemaal moet of kan verdwijnen. Het functionele ego dat jou helpt om te functioneren in deze wereld mag en kan helemaal blijven. Maar je strategisch ego heb je daar voor niet nodig en kan steeds meer naar de achtergrond gaan.
