Veel mensen hadden het moeilijk tijdens de coronacrisis. Toch was die crisis mogelijk nog maar een klein voorproefje op dat wat ons nog te wachten staat.
Klimaatverandering, tekorten aan grondstoffen en arbeidskrachten, vergrijzing, oorlogen, stikstof, overbevolking, natuurrampen, inflatie.., ik noem maar even wat uitdagingen waar we momenteel wereldwijd mee te maken hebben en die de komende decennia waarschijnlijk alleen nog maar urgenter worden. Wie weet is zelfs het einde van de wereld (lees: de mensheid) binnenkort realiteit.
Hoe kunnen we vanuit tantra naar dit rampenscenario kijken en zou deze levensvisie ons kunnen redden van de ‘ondergang’?
Goed nieuws – slecht nieuws
Het goede nieuws is dat klassieke tantra van oorsprong helemaal gericht was op het leren omgaan met de uitdagingen van het leven.
Vanaf de middeleeuwen ondersteunde deze Indiase mystieke levensvisie mensen uit alle lagen van de bevolking in hun verlangen naar ontwaken en bevrijding (verlichting).
Dit spirituele proces gaat over de realisatie dat het idee van een afscheiden ‘ik’ een illusie is. Als je dat ziet, ga je je steeds minder identificeren met je persoonlijkheid/ego/mind. Hierdoor kom je krachtiger in het leven te staan, in goede én in slechte tijden. Immers, als je ziet dat jij niet je gedachten, emoties, overtuigingen, zelfbeelden etc. bent, maar dat je deep down niets anders bent dan een vorm van bewustzijn (Liefde, god), dan zijn er geen dramatische verhalen of mindfucks meer om in te geloven. Je voelt je dan geen afgescheiden gevangene van je eigen mind meer, maar je voelt je volledig vrij én onderdeel van het geheel.
Het minder goede nieuws is dat tantra geen quick fix is, maar een langdurig pad dat commitment vraagt. Het is dus niet iets om even snel te leren en toe te passen. Maar laat dat je niet ontmoedigen, lees vooral door.
De uitdagingen van deze tijd
Met welke (regionale of mondiale) uitdagingen hebben we momenteel en waarschijnlijk de komende decennia mee te maken?
Ach ja, hoeveel nieuws vertel ik als ik het heb over… pandemieën, oorlogen, inflatie, energietekorten, klimaatverandering, stikstof, woningnood, vergrijzing, tekort aan arbeidskrachten, overgewicht, welvaartskloof, overbevolking, microplastics, ontbossing, psychisch lijden, overconsumptie, hongersnood, tekort aan (digitale) chips, uitsterven van diersoorten, bosbranden en ga zo maar door. En dit zijn nog maar de dingen die ik zo snel kan bedenken vanuit het perspectief van een witte, Westerse, hoogopgeleide cis heterovrouw…
Sommige problemen spelen al eeuwen, andere dingen zijn specifiek van deze tijd, onder andere vanwege de bevolkingsgroei en toegenomen welvaart. Daarnaast zijn door globalisering veel problemen meer met elkaar gaan samenhangen.
Even tussendoor: er zijn ook mensen die geloven dat een deel van bovenstaande zaken helemaal geen problemen zijn, maar dat deze door overheden bedacht worden om iets anders (?) voor elkaar te krijgen. Deze optie laat ik hier achterwege.
Falende overheid
Maar nu ik toch het woord ‘overheid’ heb laten vallen: toen ik al die problemen zo eens voor mezelf opsomde, kon ik me wel ineens voorstellen waarom de overheid steeds vaker lijkt te falen. Ik bedoel, wie ziet het bos nog door de bomen en kan nog echt zinnig reageren op al deze verschillende vraagstukken die ook bijna allemaal met elkaar samenhangen? Ik vrees dat we moeten accepteren dat er meer chaos gaat komen en dat overheden het steeds moeilijker krijgen om dit allemaal te managen. De wereld is mogelijk te complex geworden…
We zijn wezenloos verwend!
Waar ging het mis?
De welvaart en bijbehorende consumptiemaatschappij zijn in het Westen compleet uit de hand gelopen. We hebben van alles meer dan genoeg en dat kan de aarde simpelweg niet meer aan. Een omslag hierin maken vraagt echter nogal wat. In het Westen en zeker ook in Nederland zijn de meeste mensen immers wezenloos verwend, in ieder geval als het gaat om de voorziening in onze basisbehoeften. Altijd schoon water uit de kraan, genoeg eten in de winkel, overal elektriciteit en wifi, bij een coronacrisis een la geld die opengetrokken wordt, vrijheid van meningsuiting, iedereen kan naar school, er is een rechtssysteem dat mensen beschermt, een democratisch systeem waarin onze stem – al is het indirect – meetelt en ga zo maar door.
Wat als we de komende decennia te maken krijgen met problemen die hun weerga niet kennen? Sinds corona weten we dat de dingen echt anders kunnen gaan dan we ooit voor mogelijk hadden kunnen houden.
Denk aan…
een zeespiegel die ineens veel meer stijgt dan verwacht waardoor ons land dreigt onder te lopen. Een dermate groot tekort aan chips, waardoor je auto niet meer gerepareerd kan worden en een nieuwe auto niet meer geproduceerd kan worden. Energierekeningen die niet meer te betalen zijn. Een dermate grote temperatuurstijging in combinatie met droogte waardoor er een tekort aan drinkwater ontstaat. Een oorlog die zich uitbreidt over West-Europa. Een grote recessie. In allerlei essentiële beroepen een tekort aan personeel zodat onderwijs en zorg geen vanzelfsprekendheid meer zijn. Enzovoort, enzovoort.
Oef. Als er dan ook nog eens een nieuwe pandemie overheen komt (met bijvoorbeeld een variant waaraan vooral jonge mensen sterven) en het vertrouwen in de overheid naar een dieptepunt daalt, weet ík niet waar we dan nog staan.
Eerste vraag: zijn de genoemde problemen nog te voorkomen en zo ja, in hoeverre kunnen gewone burgers zoals jij en ik daar een bijdrage aan leveren?
Tweede vraag: als het echt langere tijd ‘flink tegenzit’, hoe voorkomen we dan dat we massaal in een verkrampte angstreflex schieten met alle gevolgen van dien?
5 inzichten vanuit tantra
Het voelt niet per se geloofwaardig om als tantrabegeleider te zeggen dat tantra een deel van de oplossing kan zijn. Alsof tantra altijd maar overal een antwoord op is. Als je vooral bekend bent met westerse neo-tantra zul je het verband sowieso niet direct zien. Op welke manier kunnen een goed seksleven en fijne workshops nou bijdragen aan dit soort wereldvraagstukken?
Met tantra bedoel ik hier echter de non duale klassieke tantra. Uit deze levensvisie die rond 500 na chr in India ontstond kunnen we een aantal interessante inzichten en suggesties halen die wellicht een deel van de ‘oplossing’ kunnen betekenen.
Inzicht 1: Alles gaat zoals het gaat – beweeg in vertrouwen mee
Laat ik met een lekkere tantrische dooddoener beginnen: alles gaat zoals het gaat. Duh.
Jawel, dit inzicht kan wel degelijk enige hoop of rust in bange dagen geven. Denk aan religieuze mensen die hun leven in de handen van god leggen en daarin (grotendeels) berusten (inshallah).
Hoewel we in tantra bij ‘god’ niet een ‘man met lange baard op wolk’ bedoelen, wordt in deze levensvisie wel degelijk de aanwezigheid van een onzichtbare kracht of energie (shakti) in alles en iedereen erkend. Via tantra kun je je steeds meer openen voor die levenskracht/energie en kun je ervaren hoe je dan als vanzelf met die flow gaat meebewegen.
Het idee van ‘alles gaat zoals het gaat’ hoeft dus zeker niet tot nihilistische passiviteit te leiden, je kunt nog steeds heel actief zijn. Kenmerkend is wel dat je handelen met een groot gemak gaat. Je voelt vertrouwen en bent weinig of niet in weerstand of in strijd met de dingen zoals ze gaan.
Binnenkort kan er een tekort aan bepaalde voedingsproducten komen, in combinatie met al maar stijgende prijzen. Het is prima mogelijk om hier rustig in mee te bewegen. Mogelijk had je al een natuurlijke neiging gevoeld om bijvoorbeeld meer voor lokalere producten te kiezen. Wie weet vind je ineens in de buurt een boer waar je allerlei groente en fruit betaalbaar kunt halen.
Inzicht 2: Alles is met elkaar verbonden – weet dat je onderdeel van het grotere geheel bent
Tantra gaat uit van het idee dat alles in feite bewustzijn in de vorm van energie is en dat alles met elkaar verbonden is.
Toch gaat vrijwel ieder mens – als kind al – zichzelf ervaren als een afgescheiden ik. Terwijl we bijvoorbeeld heel goed snappen dat een boom met van alles en nog wat verbonden is (aarde, lucht, water, warmte, andere bomen en planten, dieren…) laten we die vlag voor onszelf blijkbaar niet opgaan. De meeste mensen ervaren zichzelf als een autonoom, losstaand wezen en denken dat ze een vrij wil hebben. Daarbij hebben ze vaak geen of een zeer beperkte ervaring van verbondenheid met alles en iedereen om zich heen.
Op het spirituele pad van tantra (en ook van andere spirituele stromingen) verdwijnt beetje bij beetje deze identificatie met die (zogenaamde) afgescheiden ik. Je gaat steeds meer zien én ervaren dat alles en iedereen met elkaar verbonden is omdat we allemaal hetzelfde bewustzijn zijn, uiteraard wel tot expressie komend in verschillende vormen.
Deze ervaring kan leiden tot een grotere saamhorigheid en zorg richting andere mensen en de wereld. Immers, als er geen ervaring meer is van een afgescheiden zelf, maak je vermoedelijk vanzelf meer keuzes die goed zijn voor het grotere geheel. Zo ga ik er vanuit dat als een leider van een land deze interconnectedness werkelijk ervaart, de optie van een oorlog starten hoogstwaarschijnlijk wegvalt.
Zelf ben ik in het verleden in vijf jaar tijd wel zes keer naar India gevlogen. Wat heb ik van die reizen genoten. Of het er ooit weer van gaat komen, weet ik niet, maar momenteel maak ik de afweging om niet te vliegen als het niet heel erg noodzakelijk is. En nee, een bezoek aan India is niet heel erg noodzakelijk voor mij, hoewel ik vanwege mijn werk best een excuus zou kunnen bedenken. Die ene Kalitempel, moest die niet nog een keer bezocht worden?? Tja, nee, niet per se dus…
Ik ben me overigens wel bewust van de gevolgen als veel mensen dezelfde keuze maken, namelijk dat er mensen in India zijn die dan minder inkomsten via het internationale toerisme krijgen. Mede om die reden heb ik het afgelopen jaar diverse (dure) stenen beelden van een lokale beeldhouwer in India gekocht.
Inzicht 4: De dood hoort er bij – oefen jezelf in onthechting
Tantra leert ons dat de dood onderdeel van het leven is. Het is zelfs het enige waar we in het leven 100% zeker van zijn.
In mystieke tradities is de dood niet iets ‘doodengs’ waar je beter maar nooit aan kunt denken. In deze tradities is de dood niets anders dan een overgang naar een andere fase. Alles in het universum wordt ooit eens ‘geboren’, is er een tijdje en verdwijnt dan weer. Daar is ons mensenleven geen uitzondering op, hoe graag we dat ook willen geloven.
Tantra leert je via specifieke meditaties en contemplatie om op je gemak te zijn met de dood en met je eigen sterfelijkheid. Het leert je tevens om de vergankelijkheid van alle mooie dingen en mensen waar je mogelijk aan gehecht bent te accepteren.
Hoewel tantra je ook aanmoedigt om van de mooie dingen in het leven te genieten, nodig het je dus tevens uit om te oefenen in onthechting. Hoe minder je gehecht bent aan dingen en mensen, hoe minder erg het is als dingen wegvallen in tijden dat het allemaal minder gaat. Waar ben jij zoal aan gehecht en wat gebeurt er in jou als je je voorstelt dat je die dingen/mensen/relaties ooit ook weer moet loslaten?
Zelf ben ik nog altijd behoorlijk gehecht aan een zekere luxe in mijn leven (een warm/koel huis, een dagelijkse douche, een veilige plek). Het doen van een Vision Quest in de natuur staat dan ook op mijn ‘Bucket List of Horror’. Een paar dagen in mijn eentje in de natuur met zo ongeveer alleen wat drinkwater en een zeiltje, pffff, zo heftig. Maar toch ook iets wat ik ooit wil doen…
Inzicht 5: Gelukkig willen we het goede – al weten we nooit zeker wat het goede is…
Klassieke tantra onderschrijft de stelling dat we, als we in contact zijn met de Bron, we als vanzelf het verlangen hebben om te groeien en om het goede te doen. Dat wil niet zeggen dat iedereen ook dat verlangen voelt of (al) kan volgen. Er kunnen zoveel pijnstukken in een mens zitten dat het verlangen naar het goede (nog) niet voelbaar is. Maar deep down zit het er.
Wel moet ik hierbij de kanttekening plaatsen dat we op het niveau van de persoonlijkheid eigenlijk niet weten wat ‘het goede’ is. Als mini-mensjes in het grotere geheel kunnen we eigenlijk nooit of zelden de zin van alles begrijpen. Een oorlog, een verkrachting, een overstroming, een overlijden, voor de persoonlijkheid is dat per definitie allemaal afschuwelijk en iets wat voorkomen dient te worden. Dat streven kunnen we als mens zeker hebben.
Tegelijkertijd omarmt tantra als non-duale stroming toch álles, dus zowel het licht als de duisternis. In de visie van non-dualiteit is er op een diep niveau geen licht versus duisternis; in het licht zit altijd óok duisternis en andersom.
Er is geen goed of slecht; alles IS gewoon. En of gebeurtenissen zin hebben en zo ja, welke zin, die vragen zijn vanuit het perspectief van het ego nauwelijks of niet te overzien.
7 concrete suggesties
Bovengenoemde inzichten geven misschien al een idee van wat jij en ik kunnen doen, in voorbereiding op mogelijk meer uitdagende. Hieronder volgen nog een paar aanvullende, praktische suggesties. En evenzeer mooi om te doen als een ramp achterwege blijft.
1. Zoek het meer lokaal
Breng de aandacht van mondiaal terug naar meer lokaal. Laten we (weer) tevreden zijn met de plek waar we leven. Laten we vaker kiezen voor producten die lokaal geproduceerd zijn. Kies die ene verre reis heel bewust of laat ‘m misschien gewoon achterwege. Zo’n mooie tantrische oefening: het verlangen naar die vakantie compleet doorvoelen en ‘m dan níet maken. En hoe moeilijk is dat? Ook dicht bij huis zijn er immers genoeg fijne plekken om bijvoorbeeld op vakantie te gaan. En de zomers zijn tegenwoordig lekker warm hier.
2. Beweeg van ik naar wij
Geef meer aandacht aan de (kleine) wereld en de mensen om ons heen. Hoe vaak hoor je niet dat mensen elkaar juist bij een ramp weten te vinden? Kunnen we echter ook nog vóor een eventuele ramp meer om elkaar gaan geven?
Doneer bijvoorbeeld je overbodige spullen gratis via de facebookgroep ‘Gratis ophalen in stad X’ of de Nextdoor app. Kijk of je ruimte hebt voor vrijwilligerswerk. Bied mensen die het nodig lijken te hebben je hulp aan. En als bijdrage aan het grotere geheel in mondiale zin: doneer aan lokale goede doelen elders in de wereld.
3. Focus op het positieve
Ik heb zelf misschien met deze blog niet helemaal het goede voorbeeld gegeven, want enig doemdenken klinkt er wel in door (don’t shoot the messenger). Tegelijkertijd: het grootste lijden is, zoals gezegd, mind created. Door onze blik te veranderen, kan onze beleving veranderen. Als onze maatschappij bijvoorbeeld minder productgericht en massaal gaat worden, is dat dan erg? Of gaan we misschien ook weer heel erg genieten van een wat kleiner en eenvoudiger leven?
Kortom: aan de ene kant is het volgens mij goed om onszelf (voor zo ver mogelijk) voor te bereiden op een tijd waarin vertrouwde zaken mogelijk gaan wegvallen. Tegelijkertijd mogen we ook zo veel mogelijk in het hier en nu blijven en hoeven we ons niet te verliezen in depressieve doemdenkerij.
4. Ga voor: less is more
Minder is beter, laat dat de slogan zijn voor de komende decennia.
Koop minder (nieuwe) spullen. Blijf langer tevreden met de kleding die je hebt. Gooi niet zomaar wat weg. Laat dingen repareren. Accepteer het als er minder soorten chips/rijst/pasta/koekjes in de winkel komen te liggen of als er geen ananassen meer zijn. En die avocado’s waren lekker maar vanuit milieu-oogpunt toch ook al niet zo’n goed idee. Wees blij als producenten andere, meer duurzame keuzes gaan maken en steun juist deze keuzes met je aankopen.
Oefen jezelf steeds meer in het kiezen voor en genieten van kléine dingen. Een mooi gesprek, iemand ergens mee helpen, een knuffel, een eenvoudige schooltraktatie voor je kind (in plaats van weer eentje over the top)…
In het artikel ‘Meer is niet beter’ van Onno Aerden kun je meer over less is more lezen.
En voor de tantrika’s onder ons: zoek ook in tantraworkshops steeds minder naar grootse piekervaringen, maar wees blij met de kleine belevenissen.
5. (Her)waardeer de praktische beroepen
Ik weet dat heel veel ouders hopen dat hun kind minimaal Havo gaat doen en liever nog VWO. Echter, naar mijn mening hebben we hierdoor in verhouding te veel theoretisch opgeleide mensen in ons land gekregen. Laten we er samen voor zorgen dat praktische beroepen en de bijbehorende opleidingen (VMBO, MBO) alle waardering krijgen die ze verdienen. En dat is dan ook even egocentrisch gedacht. Die ‘handen’ zijn immers overal nodig: op scholen, in de zorg, in de bouw..
Misschien moeten we zelfs kiezen voor een systeem waarin mensen in theoretische opleidingen en beroepen óok een stukje praktijk dienen te leren en uit te voeren.
6. Breng de dood tot leven
De overheid deed laatst al een mooie poging met de Sire-campagne ‘De dood. Praat erover, niet eroverheen’. Maar er zijn vast nog veel meer mogelijkheden om de dood meer ‘normaal’ en zichtbaar te maken. Mensen die zelf te maken krijgen met het overlijden van een dierbare kunnen hierin een voorbeeld voor anderen zijn.
Daarnaast zijn er diverse tantrameditaties die je helpen om meer comfortabel te zijn met je eigen sterfelijkheid en de vergankelijkheid van alles en iedereen om je heen. Bij mij vind je deze meditaties in de Intensive Tantra Training.
7. Commit jezelf aan een spiritueel pad
Een spiritueel pad, of het nu tantra is of iets anders, kan een diepe bron van inspiratie in uitdagende tijden zijn.
Het brengt je aandacht naar binnen, alwaar je kunt ontdekken wat jou er nog van weerhoudt om werkelijk vanuit je essentie (in plaats vanuit onnodige conditioneringen en patronen) te leven. Het biedt ondersteuning in het gezond omgaan met emoties. Het brengt je dieper in je lichaam en in je centrum zodat je beter om kunt gaan met uitdagende omstandigheden. Het doet je realiseren dat jij zelf de bron bent, waardoor je makkelijker kunt meebewegen met dat wat er op jouw levenspad verschijnt. Het maakt je meer op je gemak met de dood en helpt je in de beoefening van onthechting en overgave. Het zorgt voor een sterkere ervaring van verbondenheid en onderdeel zijn van een groter geheel. En specifiek tantra (in tegenstelling tot sommige andere spirituele paden) moedig je expliciet aan om ook gewoon te genieten van al het moois dat het leven – zelfs in moeilijke tijden – te bieden heeft.
Het mooie is dat je dit pad niet alleen hoeft te bewandelen. Daar hebben we de sangha of kula (gemeenschap) voor; een groep gelijkgestemden waar je het pad samen mee bewandelt. Op moeilijke momenten kan het soms echt een uitdaging zijn om die ene meditatie te doen waarvan je weet dat ie goed voor je is maar, maar, maar (geen tijd, geen zin, andere dingen te doen)… Hoe heerlijk is het dan als er iemand is die jou hierbij tot steun kan zijn. In woorden, in stilte en/of met een warme omhelzing.
Wat vind jij?
Ik ben heel benieuwd wat deze blog met jou doet. Waar kun je iets mee en waar niet? Wat mis je nog in dit verhaal? Wat vind jij dat de overheid moet doen? Helpt de spirituele visie van tantra (voor zover je die na één blog kunt begrijpen) je om je voor te bereiden op mogelijk moeilijkere tijden? Welke andere dingen helpen jou? Ik hoor het heel graag in het reactieveld hieronder of via een privébericht.
